De 'Tannhäuser' heeft Wagner een leven lang bezig gehouden. Direct na de première op 19 oktober 1845,  bekortte hij de 3e akte. Bij de herneming in 1847 te Dresden veranderde Wagner het slot van de opera; Venus wordt ten tonele gevoerd en de baar met Elizabeth wordt het podium opgedragen (Dresden versie). De meest significante herziening werd gemaakt voor de Parijse première van 1861 in het Frans. Om het Franse publiek tegemoet te komen werd de Venusberg-scène van de 1ste akte met een ballet-scène ('Bacchanal') uitgebreid, die rechtstreeks aansluit bij de ingekorte Ouverture (Parijs versie).

Een definitieve versie van Tannhäuser heeft Wagner nooit geproduceerd, wat hem kort voor zijn dood tot de uitspraak bracht:

Personages Ridder-Zangers Tannhäuser Wolfram von Eschenbach Walter von der Vogelweide Biterolf Heinrich der Schreiber Reinmar von Zweter

Hermann, Landgraf von Thüringen

De Landgraaf is de oom van Elisabeth en Heer van de Wartburg. Hij organiseert het zangfeest waar de zangers het 'wezen der Liefde' moeten bezingen. Als blijkt dat Tannhäuser bij Venus in het rijk der zinnelijke liefde is geweest stuurt de Landgraaf hem naar Rome, om boete te doen voor zijn zonden.

Tannhäuser

Tannhäuser is vanwege onenigheden vertrokken van de Wartburg. Op zoek naar vertroosting is hij terecht gekomen in het rijk van Venus, de Hörselberg. Ook hier vindt hij geen rust en wil na verloop van tijd terug naar de gewone wereld. Eenmaal terug in de bossen van Thüringen komt hij de Landgraaf en zijn gevolg tegen, die hem weer opnemen als oude vriend. Tijdens een zangfeest op de Wartburg blijkt dat Tannhäuser bij Venus is geweest; om zijn ziel te redden moet hij naar de paus in Rome. Echter zijn zonden zijn zo ernstig dat de paus vergeving weigert. Ten einde raad wil Tannhäuser terug naar Venus. Op het laatste moment wordt hij toch nog gered door Elisabeth, die voor zijn zieleheil heeft gebeden.

Wolfram von Eschenbach

Vriend van Tannhäuser. Wolfram haalt Tannhäuser over terug te keren naar de Wartburg en brengt hem bij Elisabeth, terwijl hijzelf ook van haar houdt. Wanneer Tannhäuser ontgoocheld terug komt van zijn pelgrimstocht, en naar Venus terug wil, weet Wolfram hem te weerhouden.

Biterolf

Biterolf staat onsympathiek tegenover Tannhäuser en zijn idealen. Hij trekt als eerste zijn zwaard, wanneer Tannhäuser in zijn lied de zinnelijke liefde beschrijft en vertelt dat hij bij Venus is geweest. Tannhäuser repliceert dat Biterolf nooit de liefde heeft gekend en hier niets van begrijpt.

Elisabeth

Zij is de nicht van de Landgraaf. Tannhäuser brengt met zijn liederen nooit eerder gevoelde emoties bij haar naar boven, ze wordt op hem verliefd. Wanneer tijdens de zangwedstrijd zijn leven wordt bedreigd door de andere ridders, beschermt ze hem met haar eigen leven. Als Tannhäuser naar Rome vertrekt om vergeving van zijn zonden, bidt Elisabeth iedere dag langdurig voor zijn behouden terugkeer.

Venus

Godin van de zinnelijke liefde en vruchtbaarheid. Haar rijk is gevestigd in de Venusberg ook Hörselberg genoemd. Zij probeert Tannhäuser te verleiden om voor altijd bij haar te blijven en niet terug te keren naar de koude en harteloze wereld van mensen.

De drie Gratiën

Deze Godinnen der bevalligheid heten Euphrosyne (blijmoedigheid), Aglaia (glans), Thalia (de gloeiende). Het zijn dochters van Zeus en Eurynome.  Ze staan voor bekoorlijkheid, lieftalligheid, schoonheid, vreugde en de beeldende kunst. Ze maken deel uit van het gevolg van de Godin Venus.

Naar Boven